Бекболат Әшеке 1943 жылы Жетісу облысына қарасты Жайылмыс болысындағы Үшқоңыр шатқалына таяу маңда туған. Оның сойы қазақ халқын қорғауда аты шыққан текті әулеттен еді. Бекболаттың арғы атасы Есенқұл өзінің он ұлымен жоңғар шапқынына қарсы шыққан белгілі батырлар әулеті болатын. Есенқұлдың үшінші ұлы Дайырбек батырдан Бекболат туған еді. Ол батырлығымен ғана емес, қонақжайлығымен, адамгершілігімен танымал болған тұлға. Бекболаттың әкесі Әшеке болса, Дайырбектің алты ұлының төртіншісі еді.
Әшеке батыр өжет те қайсар тұлғасымен Қоқан мен қырғыздың әлімжеттігіне қарсы аты шыққан Жетісу өңірінің белгілі тұлғасы еді. Оны ашық шайқаста жеңе алмаған дұшпандары үзеңгіге у жағып өлтіріпті. Дайырбек Әшекені өзінің мұрагері етіп ертерек таныған көрінеді. Бекболат әрі шешен, әрі ғұрып пен салтты жақсы білген жұртқа жағымды тұлға болып өседі. Ол сонымен бірге зергер, ағаш ұстасы да болыпты. Құранды да жақсы біліп, дін ұстанған. 1905-1906 жылдары Бекболат Мекке мен Мәдинаға қажылыққа да барып үлгереді. Ол қажылықтан оралған бойда Қарқаралы мешітін салуға кіріседі.
Бекболат арапша ғана емес, орысша да сауатты болған: ол екі тілде де жақсы сөйлеген.
Жайылмыс болысында орны босаған меңгеруші лауазымына да сайланып, бірнеше жыл бойы өңір басқарады. Ол халқына адал болып, оның абыройлы билеушісі болады.
1916 жылғы 25 маусымдағы патша жарлығы қазақ даласына жайылады. Бұл жарлық бойынша 19-43 жас арасындағы қазақ жігіттері әскери-тыл жұмысына жұмылдырылады. Патшаның бұл пәрменіне алдымен қарсы шыққандардың бірі Бекболат Әшеке болатын. Ол сол кезде 73 жаста болса да, ұлт-азаттық көтерілісті басқаруға атқа қонады. 1916 жылы 7-8 шілдеде Үшқоңыр аталатын жерде патшаның жарлығына бой ұсынбағандардың жиыны өтеді. Екі күннің ішінде оның қарауына 5 мыңдай сарбаз жиналады. Телеграфты құртып, соғысқа шақырылғандардың тізімін жою қолға алынады. Бекболатқа қарсы аттанған казактар мен орыс жасақтары тез арада құртылады. Бұл жеңіс Бекболаттың атын әйгілі ете түсті. Көп ұзамай құрылтай шақырылып, оны халық хан көтереді. Бекболатты Жетісу өңірінің қазақтары ғана емес, Алатау қырғыздары мен Шу бойындағы дұңғандар да оны хан ретінде мойындайды.
Алайда ол биліктің ұсақ жасағын құртқасын, өзінің хан сайлануына патша тарапынан кешірім болмайтынын жақсы білді. Сондықтан ол уақыт өткізбестен, тез арада өзіне қараған өңірде қарсы шайқасқа әзірлікті бастап кетеді: қару-жарақ ұстаханасын жолға қойып, жастарды әскери дайындыққа салады және бас көтерген басқа өңірмен байланыс орнатады. Бекболаттың қолбасшылық дарыны арқасында 10 мыңға жеткен әскерінің арқасында, оған Верный мен Бішкек арасына келген патшаның жазалаушы жасаған ығыстыруға қол жеткізеді.
Алайда бұл көтерілістің салдарын жақсы ұққан патша билігі жылдың ортасына қарай, Бекболат қолына қарсы арнайы штаб құрылып, жоспар жасалады, оның қарауына артиллерия мен зеңбірекпен қаруланған ірі әскери қол беріледі. Оны әскери губернатор М.Фольбаум басқарады. Көп ұзамай нашар қаруланған Бекболаттың жасақтары бірінен соң бірі жеңіліске ұшырай бастайды.
Бекболат өзінің қайтпас болған сарбаздарының текке қырылғанына шыдай алмай, Қытайға өтіп кетуге шешім қабылдайды. Бірақ патшаның әскері оның бұл жоспарын да болғызбайды. Бекболаттың Қытайға өтетін жоспарын сатқындардан біліп алған жазалаушы жасақтар оның Жетісудағы туыстары мен жұртшылығына нағыз бүлікті салады. Жүздеген ауылдар отқа оранады, батырдың туыстары қамауға түсіп, азапталады. Осындай кезде ол жасағын Қытайға өткізіп жіберіп, өзі елге қайтып, өздігінен беріледі. Ол қанды қырғынды тоқтау мақсатымен өзін құрбан етуге барады. Қолға түскен Бекболат Әшеке генерал-губернатор Фольбаумның бұйрығымен екі күн ішінде асығыс тергеу жүргізіледі де әскери сотқа ісін қаратады. Патша шендісінің бұншалықты асығыстыққа баруы, көтеріліс тағы да ушығып кетпей тұрып, халықтың баскері Бекболат тағдырын тезірек шешу болатын. Небір қитұрқы айла-амалмен, азапқа шыдаған Бекболат барлық айыпты өз мойнына алады. Тергеу барысында Бекболат батыр: «Менің жақтастарым – барлық қазақ халқы» дегені бар. Ол тіпті абақтыда жатып, ондағы қазақтарды жаппай құран оқуға жұмылдырыпты.
Ақыры әскери трибуналдың шешімімен Бекболат Әшекеұлы 1916 жылғы 7 қыркүйекте өлім жазасына кесіледі. Оның дарға асу кезінде қазақтың қайсар ұлының рухын сындырмақ болмақ патшаның жазалаушылары патшадан кешірім сұрауды талап етеді, сонда ол: «Рас мен соғысуға шықпақ болдым. Басыңды жер астына тықпақ болдым. Еңіреген елім үшін соғыс ашып, ақ патшаның тұқымын құртпақ болдым», - дейді тайсалмастан. Ол өзінің бірнеше қандыкөйлек қаруластарымен бірге Алматыға таяу Бұрұндай төбесінде 1916 жылы 8 қыркүйекте дарға асылады. Оның мүрдесін жерлеуге рұқсат етпегесін, оның мәйіті бірнеше күн бойы дарда тұрады. Оның бір топ жолдастары түн ортасында мүрдені алып кетеді де, ақ жуып, арулап жерлейді. Бірақ оның жерленген жерін ешкім білмейді, патша билігі ақыры біле алмайды. Бұған ерегескен патша шабармандары тағы да Бекболаттың туыстарын ұстап, жаяулатып Верныйға айдайды. Еркектердің оң қолын сындырып, қыз-келіншектің оң көздерін ойып тастайды...
Халқы үшін қаны осылай төгілген аяулы батырдың аты тарихта өз орнын әлі күнге алмағаны өкінішті.
Фотосуреттер ашық дереккөздерден алынған
