Біз «Әлеуметтік инклюзивті бағдарламалар орталығы» қоғамдық қорының тең құрылтайшысы Төрегелдиева Лашынға сауал қойған едік.
– Қазір Қазақстанда инклюзивті білім беру ісі қалай жүріп жатыр? 2022 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев түрлі салаларды қамтитын ауқымды реформалардың басталатынын жариялады және ең маңыздыларының бірі инклюзивті білім беруді реформалау болып табылады, дегенмен инклюзивті білім беру туралы заң 2021 жылы қабылданған, бірақ Алматыда инклюзияны енгізу шамамен 2018 жылы басталды.
Инклюзивті білім беру – бұл инклюзивті қоғамды құрудың іргетасы, және бұл жүйеде әрбір бала жеке тұлға, өйткені мектеп жасында адам өзін қоғамның бір бөлігі ретінде сезінеді. Ең дұрысы, қоғам ерекше қажеттіліктері бар балаларды бейімдеу және әлеуметтендіру инклюзивті білім беру моделін құруды үйренуі керек. Өйткені, әрбір бала сезінуге және ойлауға қабілетті, сөйлесуге және тыңдауға құқығы бар. Және бұл баланы жарты күн немесе толық күн бойы қарапайым сыныпқа немесе топқа орналастыру емес, сонымен қатар бұл оқушылардың көзқарасын өзгерту, оқушылардың жұмысын ұйымдастыру арқылы қолайлы жағдай туғызу, ерекше қажеттіліктері бар баланы қоғамға толығымен тарту. Менің ойымша, қоғам инклюзияның не екенін практикалық тәжірибесінен үйренетініне көз жеткізу керек. Мемлекетіміздің және халқымыздың мақсаты – баланы табысты тәрбиелеу, білім беру ортасына, қоғамға барынша қауіпсіз, ең қолайлы қосу және болашағымыз үшін инклюзивті қоғам құру болуы керек.
– 2021 жылы «Инклюзивті білім беру туралы» заңға түзетулер қабылданды. Олар түзетудерден кейін не өзгерді?
2021 жылы инклюзивті білім беру туралы заң қабылданды, бұл тамаша, бірақ пилоттық форматта 2018 жылы Алматыда бірқатар мектептерде инклюзивті білім беру қағидасы енгізілді. Инклюзиядағы жұмыс барысында мамандардың өздері баланың ерекшеліктеріне бейімделіп, барлық балаларға икемді жағдай жасады. Олар баланың дағдылары мен дарындылығын дамытуға мүмкіндік берді. Олар сабақта нейротиптік балалар мен ерекше қажеттіліктері бар балалар бір-бірімен өзара әрекеттесетіндей сабақ формасын құру, тарту және ұсыну үшін оқыту мен оқуға деген көзқарасты дамытады. Заң нормативтік-құқықтық базаны одан әрі дамытуды көздейді, мұнда кез келген бала, ерекше белгілерінің бар немесе жоқтығына қарамастан, өзінің күшті жақтарын ескере отырып, білім ала алады. Объективті түрде инклюзивті білім берудегі жағдай жақсы жаққа өзгерді деп айта аламыз. Мүмкіндіктер көбірек. Бұдан былай мектептер ерекше баланы бағалау критерийлері ескерілетін құжат жасауға, оған жеке білім беру траекториясын жасауға, қажет болған жағдайда тәрбиешіге сұрау салуға құқылы. Енді бұл жағдайлар оқу орындарының еншісінде. Біз Қазақстанда жаңа, «инклюзивті» қоғамдастық құрып жатырмыз.
– Инклюзия туралы айтқанда, біз тек балаларды ғана емес, ересектерді де айтамыз. Ересектер үшін не өзгерді?
Инклюзивті қоғамдағы қоршаған орта – бұл біз қосуымыз керек нәрсе, өйткені инклюзивтілік – қосу және біріктіру. Осылайша, инклюзив инфрақұрылымды ғана емес, сонымен қатар инклюзивті болып келе жатқан білім беруді, жұмыс орындарын және қоғамдық кеңістіктерді қамтитын ұғымға айналуда. Қазіргі уақытта Қазақстанда инклюзивті жұмысқа қабылдау әлі де назар аударуды қажет ететін мәселе болып табылады. Ерекше қажеттіліктері бар адамдардың құқықтары негізінен олар кәмелетке толғанға дейін, мектеп кезеңінде қолдау көрсетіледі. Сондықтан біздің мемлекет жұмыспен қамту жағдайын тұрақтандыруға ықпал ету керек деп есептеймін. Инклюзивті жұмыспен қамтуды қайырымдылық ретінде емес, бизнес үшін стандарт және ерекше қажеттіліктері бар адамдардың дамуына, өзін қоғамның бір бөлігі ретінде сезінуге және қаржылық тәуелсіздігін сезінуге көмектесетін құрал ретінде қарастыру керек. Сонда біз де, қоғам да инклюзия дегенді сұрамаймыз, айырмашылығын байқамаймыз. Бұл қатысу және сіздің әлеміңізді және айналаңыздағы әлемді өзгерту мүмкіндігі туралы.
– Инфрақұрылымдық жағдай өзгерді ме?
Тұтастай алғанда, біздің жағдайымыз басқа елдерге қарағанда жақсы да, нашар да емес. Ең алдымен, барша қазақ ата-анасын толғандыратын сала – білім саласын айта кеткен жөн. Өйткені, бұдан былай мектептер бірыңғай стандарт бойынша салынады. Олар қазірдің өзінде ерекше білім алуды қажет ететін балаларға жағдай жасап, пандустар, жолдар және т.б. орнатылады. Сонымен қатар, республикамыздың қарапайым тұрғындарының ерекше қажеттіліктері бар адамдарға деген салқын, қабылдаушы көзқарасын сезінуге болады.
– Реформалар жақсы. Алайда, Президент әр үйге келіп, барша халықты түсіністік пен толерантты болуға мәжбүрлей алмайды. Сіз келісесіз бе?
Адамның толеранттылығы мен түсіністігі үйден, отбасынан, тәрбиеден, салт-дәстүрден, толерантты көзқарастан, дүниетанымнан және сенімдер мен қағидаларды қабылдаудан басталады, өйткені барлық адамдар табиғаты жағынан әртүрлі, және бір-бірімізден айырмашылығымыз өмірдің бір бөлігі. Ал реформалардың болғаны өте жақсы. Соның арқасында инклюзивті білім беру қоғамда табысты әлеуметтенудің және болашақта өзін-өзі жүзеге асырудың негізгі шарттарының бірі болып табылатын белгілі бір қағидаттар бекітілетін болады. Барлығына тең мүмкіндіктер жасау! Елбасымызбен бірге инклюзивті ортаның негізгісіне келе аламыз.
– Қазақстанда инклюзивті қоғам бар деп айта аламыз ба?
Реформаларға сәйкес, Елбасымыздың бастамаларының бірі инклюзивті қоғам құру болды. Біздің халқымыз Инклюзияның инклюзия екенін шынымен түсіне бастады, ести бастады. Менің ойымша, Қазақстанда инклюзивті қоғамдастықтар дамып келеді деп айта аламыз. Инклюзивті қоғам - бұл адамдар арасындағы сөзсіз теңдік идеясы, және біз бәріміз инклюзив туралы көбірек айтқан сайын, идея соғұрлым тезірек кеңейіп, жаңа мүмкіндіктер береді. Мен қоғамның инклюзия идеясын қолдағанын қалаймын, бұл Даун синдромы, церебральды сал ауруы немесе аутизм туралы айтатын адамдар туралы емес, адамдар бір-біріне қоғамда қабылданған стандарттар немесе белгілер бойынша емес, инклюзия туралы жеке қасиеттеріне қараса деймін. Халықты инклюзивті қоғамда өмір сүруге дайындау қажет. Өйткені, Инклюзия – салауатты қоғамның ажырамас бөлігі, оның құрылысы біздің міндетіміз.
Фотосурет ашық дереккөздерден алынған
