Дүниежүзілік көшпенділер ойындары бесінші рет өткізіліп отыр. Әрине, бұл жарыстар халықтар мен қатысушы елдер үшін үлкен біріктіруші рөл атқарады. Өйткені спорт — адамдарды біріктіретін негізгі және тиімді құралдардың бірі.
Белгілі тіл жанашыры, жазушы Қанат Тасибеков редактормен Ойындардан күтетін ойларымен және оның маңыздылығымен бөлісті.
«Өте маңызды жайтты атап өткім келеді. Африкадағы туарегтер де, Қиыр Солтүстікте бұғыларына ерген эвенкилер де көшпелілер. Бірақ бұл ретте біз қазақтар жататын жылқы-көшпелі өркениет туралы арнайы айтып отырмыз. Қазақстан Еуразияның орталығында орналасқан. Аумағы жағынан біз бұл құрлықта Ресей, Қытай және Үндістаннан кейін төртінші орында тұрмыз. Ал өте ұзақ тарихи кезеңде түркілер Еуразия құрлығының гегемондары болды.
Біздің дәуірімізге дейін мұнда скифтер, массагеттер, сарматтар өмір сүрді. Хунну империясы және басқа да мемлекеттер гүлденді. Біздің заманымыздың Ү ғасырында тікелей түркі кезеңі басталды. Бұл – Түркі, Түргеш қағанаттары, Қарахан мемлекеті, Дешті Қыпшақ. Олар 12-ші ғасырда Шыңғыс ханның алып түркі империясына айналды.
Халқымыздың тарихи тамыры тереңде. Қазақтар Алтын Орданың тікелей мұрагерлері және Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошы ұлысының жүрегінде орналасқан. Жошы хан Сарыарқада (Жезқазған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 50 км) жерленгенін атап өтейік.
Көшпелі халықтардың ішінде біз ең ұзақ көшпелі болып қала бердік. Бүкіл түркі халықтары өсіп-өнген классикалық көшпелі мәдениет, көшпелілік қазіргі таңда тек қазақтарда ғана сақталған.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының түркілердің бұрынғы ұлылығын жаңғырту үшін маңызы зор екенін айту үшін өткенге қысқаша экскурс жасадым. Ал, гуманитарлық салада бұл тарихшы-философ Лев Гумилев айтқан түркілердің пассионарлық жандануының көрінісі.
Сондықтан Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының маңызы зор екені айтпаса да белгілі. Оған қоса, ойындар Қазақстанда алғаш рет өткізіліп отыр. Ойындардың форматы да ерекше, өйткені әлемде көшпенділер өте көп», – дейді Қанат Тасибеков.
Анықтама:
Дүниежүзілік көшпенділер ойындары (ДКО) – этникалық спорт түрлерінен өтетін халықаралық спорт жарыстары. Жарыстар Орталық Азияның тарихи көшпелі халықтарының халық ойындарына негізделген.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының бастамашысы Қырғыз Республикасы болды.
Дүниежүзілік көшпенділер ойындары – көшпелі халықтардың мәдени мұрасын, спорттық шеберлігін және дәстүрлі спорт түрлерін паш ететін, әртүрлі елдердің халықтары арасындағы мәдени байланыстар мен өзара түсіністікті нығайтуға көмектесетін алаң.
ДКО үш рет Қырғызстанның Чолпон-Ата қаласында (2014, 2016, 2018) және Түркияның Изник қаласында (2022) өтті. V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары алғаш рет Қазақстанның Астана қаласында 8-13 қыркүйек аралығында өтеді.
Жарысқа 100-ден астам елден 4 мыңға жуық қатысушы қатысады. Спорттық жарыстар мен мәдени шараларға 100 мыңнан астам турист келеді деп күтілуде.
Қанат Тасибековтың ойынша, Түркі халықтарының жақындасуы мен интеграциясы қазіргі таңда оң үрдіске ие. Мұны тек сауда-экономикалық ғана емес, сонымен бірге гуманитарлық байланыстардың да нығаюы дәлелдейді.
«1993 жылы түркітілдес елдерді байланыстыратын рухани көпірге айналған ТҮРКСОЙ ұйымы құрылды. Ресейді мекендеген түркі халықтарымен – Татарстан, Башқұртстан, Алтай, Саха, Тува, Хакасия және т.б. елдермен қатынас нығая түсуде. Қазақ: «Күш – бірлікте» дейді. Бұл жағдайда мен таза экономикалық ынтымақтастықты, кіммен сауда жасау тиімді және т.б. туралы емес, терең тарихи тамырлар, ортақ тарих туралы айтып отырмын», — дейді ол.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев бауырлас түркі қауымдастығын біріктіру қажеттігін бірнеше рет айтқан болатын. Осы тұрғыда түркі халықтары ортақ тілді жаңғыртуға бет бұруы керек деп есептейді Тасибеков.
«Кезінде түркілердің бәрі ортақ тілде сөйлеген. Орхон өзенінің (Моңғолия) жоғарғы ағысында орнатылған көне түркі жазуының ескерткіші – атақты Күлтегін тасында: «БАСТЫЛЫНЫ ИДЕРЕМ, ТИЗЕЛИНІ БҮКТІРЕМ» — деген сөздер қашалған. Жазу көне түркі тілінде жасалған, ол қазір де кез келген түркі халқының өкіліне түсінікті. Яғни, кем дегенде 7 ғасырда бізде түпнұсқа жазба тіл болды.
Қазір ортақ түркі тілін, бәлкім шағатай тілінің негізінде немесе ол түркі эсперантосының аналогы болар, қайта құру туралы сөз болып жатыр, әліпбиді біріктіру туралы пікірлер жиі айтылуда. Бұл бізді қуантпай қоймайды», — дейді Тасибеков.
Анықтама:
Бесінші дүниежүзілік көшпенділер ойындарын өткізу арқылы Қазақстан көшпелі халықтардың бай мәдени мұрасын насихаттауға және сақтауға, оның мәдени ерекшелігін ілгерілетуге және халықаралық байланыстарды нығайтуға ұмтылады.
Ойындар Қазақстан мен бүкіл Орталық Азия аймағы үшін маңызды мәдени оқиға. Көшпелі халықтардың дәстүрлі әдет-ғұрыптарын, спортын, өмір салтын сақтау және мерекелеу алаңы ретінде қызмет етеді.
Орталық Азиядан тыс жерде тұратындар үшін Дүниежүзілік көшпенділер ойындары көшпелі халықтардың жанды және алуан түрлі мәдениетіне енудің теңдессіз мүмкіндігін ұсынады. Келушілер туған өлкелерінен тыс жерде сирек кездесетін бірегей спорт түрлерінің куәсі болумен қатар, шеберлік сабақтарына қатыса алады. Сондай-ақ, дәстүрлі қолөнер мен көшпелілердің түпнұсқалық тағамдарынан дәм тата алады.
Тасибековтың пікірінше, жарыстардағы жетістік медальдар санымен өлшенбейді. Ең бастысы, Ойындарды сәтті өтуі. Ал Қазақстан ұйымдастырушы ретінде жарыстардың сапасын жаңа деңгейге көтеру үшін белгілі бір үрдісті белгілеуі керек.
«Қазақстан – ұлы түркі державаларының, жылқы-көшпелі өркениеттің тікелей мұрагері. Қазақтың соңғы ханы, Абылай ханның немересі Кенесары түркі халықтарын өз билігіне алғысы келіп, сол жолда қайтыс болды. Бірақ бәрібір қазіргі қазақ мемлекеттілігінің негізін қалаушы Шыңғыс ханның 23-ші ұрпағы, Алаш автономиясының тұңғыш премьер-министрі Әлихан Бөкейханов.
Біз бай мемлекетпіз, қазір Президент Тоқаевтың бастамаларының арқасында біз оң өзгерістерді бастан кешіріп, болашаққа нық қадам бастық. Сондықтан басқа бауырлас елдер мен халықтар бізге қарап, баға беріп отыр. Сондықтан бұл ойындар біздің командалық жарыста мүмкін болатын жеңісіміздің көрінісі емес, жарысты ұйымдастыру және оны өткізу үдерісінің еш кедергісіз өтуі үшін болғанын қалаймын. Осылайша, біз шоғырландырушы рөл атқарып, келесі Дүниежүзілік көшпенділер ойындарын ұйымдастырудың дұрыс тенденциясын белгілеп, ойындарды әлемдік трендтерге сәйкес келетіндей етіп дамыту мен танымал етудің негізін қалауымыз керек.
Мемлекет Ойындарға үлкен мән беруі керек деп есептеймін. Өйткені бұл ойындар халықтың рухын оятады. Елордамыз Астанада Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының өтіп жатқанына өте қуаныштымын. Батырларымыздан тек жеңіс күтемін!» — деп қорытты Қанат Тасибеков.
Сұхбаттасқан
Елдос Вахитов
